Samen met Samuël Kruizinga heb ik een stuk geschreven over de moordaanslag op de Oekraïense politicus Jevhen Konovalets op 23 mei 1938, op klaarlichte dag, midden op de drukke Coolsingel in Rotterdam. Het is verschenen in het meinummer van Historisch Nieuwsblad en is hier beschikbaar.

De ravage op de Coolsingel was groot en er mocht van een wonder worden gesproken dat er onder de voorbijgangers geen doden te betreuren waren. Tegelijkertijd bleef lang onduidelijk wat er precies was gebeurd. Maar één ding was volgens de pers en het publiek al snel duidelijk: de aanslag kon niet door een Nederlander zijn beraamd, want al het kwaad kwam uit het buitenland.

Dit is tekenend voor de gespannen situatie waarin de Nederlandse samenleving kort voor de Tweede Wereldoorlog verkeerde. Samuël Kruizinga en ik zien dit ook bij ons project over de Nederlandse Spanjestrijders: er heerste angst dat Nederland vroeger of later dezelfde kant op zou gaan als Duitsland of de Sovjet-Unie, en bij alles wat de rust en stabiliteit in Nederland verstoorde, werd direct met beschuldigende vinger naar het verderfelijke buitenland gewezen.

In het geval van de aanslag op Konovalets bleken de speculaties juist; het gevaar was daadwerkelijk uit het buitenland gekomen. Het duurde evenwel tot 1995 voordat dit helemaal duidelijk werd. In dat jaar verschenen de memoires van een voormalige Sovjetspion die bekende de aanslag te hebben gepleegd. In opdracht van Stalin had hij Konovalets, een actieve voorvechter van een groot en onafhankelijk Oekraïne, een tijdbom overhandigd, verborgen in een doos chocolaatjes.