Van de achterflap:

Het is augustus 1602. In het huis van Dirck van Os, in de Nes in Amsterdam, kunnen mensen intekenen op het oprichtingskapitaal van de VOC. Als de inschrijving sluit, zijn er 1143 namen geregistreerd. De eerste aandeelhouders van de VOC zijn een feit. Niet veel later ontstaat in Amsterdam een levendige handel in aandelen.

In De bakermat van de beurs vertelt Lodewijk Petram het fascinerende en tot dusver onbekende verhaal van het ontstaan van de beurshandel. Dicht op de huid van kooplieden, speculanten en fraudeurs brengt hij de zeventiende eeuw tot leven. Hij neemt de lezer mee naar de Dam, de Kalverstraat en de Nieuwe Brug, waar het allemaal begon. Het enerverende karakter, de vuige spelletjes, het verbod op short selling – Petram laat zien dat verrassend veel kenmerken van de huidige aandelenhandel al in zeventiende-eeuws Amsterdam aanwezig waren.

De bakermat van de beurs (Uitgeverij Atlas-Contact) is beschikbaar als paperback en e-book:

De bakermat van de beurs
Lodewijk Petram
€ 21,99

De bakermat van de beurs
Lodewijk Petram
€ 6,99

Meer over De bakermat van de beurs en de handel in het aandeel VOC

Op mijn (Engelstalige) blog The World’s First Stock Exchange vertel ik in een aantal posts over de beurshandel in zeventiende-eeuws Amsterdam. Aan bod komen onder meer de plekken in de stad waar gehandeld werd, het rendement op het VOC-aandeel, de aandelenemissie van 1602 (’s werelds eerste ‘IPO’) en de oudste aandelenbewijzen.

De bakermat van de beurs begint en eindigt met Confusión de confusiones — een wereldberoemd en zeer mysterieus boek over de aandelenhandel in Amsterdam. Joseph de la Vega schreef het in 1688 en daarmee is het ’s werelds oudste beursboek.
In Confusión de confusiones vertelt een ervaren aandelenhandelaar aan een koopman en een wijsgeer hoe de aandelenhandel werkt. Hij legt daarbij veel nadruk op de listen en bedriegerijen waar men op de beurs beducht voor moet zijn. Het is een intrigerend boek. Het laat zien dat Amsterdam in de zeventiende eeuw in de ban was van de aandelenhandel en dat de handelaren gebruikmaakten van ingewikkelde transacties. Maar hoe werkte de handel nu echt? En hoe kwam hij kort na de oprichting van de VOC tot ontwikkeling? De bakermat van de beurs vertelt, aan de hand van brieven en andere documenten van handelaren die actief waren op de Amsterdamse beurs, het verhaal van ’s werelds eerste beurshandel en werpt tegelijkertijd een nieuw licht op Joseph de la Vega’s beroemde boek.

Personages

Dirck van Os | Koopman, initiatiefnemer van de inpoldering van de Beemster, maar bovenal één van de oprichters van de VOC. Van Os woonde in de Nes, een smalle straat vlak bij de Dam. In zijn huis konden investeerders in augustus 1602 intekenen op VOC-aandelen. Vlak voordat de inschrijving sloot, besloot zijn dienstmeid, Neeltgen Cornelis, voor een bedrag van ƒ100 in te tekenen op de VOC-emissie.

Hendrick Staets | Makelaar die assisteerde bij vele aandelentransacties. Staets en zijn collega-makelaars waren dagelijks op de beurs. Zij hadden een goed overzicht van de markt. Ze wisten wie er wilden handelen en welke prijs men bereid was te betalen. Staets woonde op de Herengracht, in de Gouden bocht.

Joseph Deutz | Telg uit een schatrijk koopmansgeslacht. Zelf was Deutz ook koopman — hij handelde in pek, teer en ossen — maar op latere leeftijd kwam hij voornamelijk op de beurs om aandelentransacties te doen. Deutz registreerde zijn transacties heel nauwgezet in zijn boekhouding. Die boeken zijn bewaard gebleven en tonen de werking van de handel in VOC-aandelen tot in alle details. Deutz woonde enkele deuren bij makelaar Staets vandaan.

Locaties

Nieuwe Brug | Brug over het Damrak, tegenover waar nu het Centraal Station is. Op deze brug — in de open lucht! — kwamen aan het begin van de zeventiende eeuw de Amsterdamse kooplieden dagelijks bijeen voor hun handel. Het was ook op deze brug dat de handel in VOC-aandelen begon. Daarmee is deze brug de oudste aandelenbeurs ter wereld.

Beurs van Hendrick de Keyser | Dit beursgebouw werd in 1611 in gebruik genomen. Het was over de waterloop van het Rokin gebouwd. De beurs was dagelijks op gezette tijden open en dan kwamen de koopmannen van de stad hier bijeen om partijen graan, hout en bier te verhandelen. Helemaal achter in de beurs werden VOC-aandelen verhandeld.

Dam | De beurs was slechts een paar uur per dag open. Dit was niet genoeg voor de aandelenhandelaren. Zij wilden, als ze bijvoorbeeld nieuws uit Indië gekregen hadden, direct kunnen handelen. Daarom werd de aandelenhandel buiten beursuren voortgezet op de Dam. ’s Avonds gingen veel handelaren ook nog naar een herberg in de Kalverstraat om daar verder te handelen.

Documenten

Inschrijvingsregister van de Amsterdamse VOC-kamer | Dit is de eerste pagina van het boek met daarin de namen van alle 1143 investeerders die in 1602 intekenden op het oprichtingskapitaal van de Amsterdamse VOC-kamer. Zij waren de eerste aandeelhouders van de compagnie. Op deze eerste pagina staat omschreven waar zij precies op intekenden en — minstens zo belangrijk — hier staat ook dat de aandelen in de VOC verhandeld konden worden.

VOC-aandeel | Tussen 1602 en 1606 moesten mensen die ingetekend hadden op het kapitaal van de VOC hun investering in termijnen opbrengen. Als de laatste termijn voldaan was, kregen zij een bewijs dat zij in bezit waren van een volwaardig VOC-aandeel. Deze betalingsbewijzen staan bekend als ’s werelds oudste aandelen.

Termijncontract | De handel in VOC-aandelen ontwikkelde zich razendsnel. Binnen enkele jaren na de oprichting van de VOC begon de derivatenhandel. De aandelenhandelaren uit de Gouden Eeuw waren al bekend met bijvoorbeeld opties, repo’s en termijncontracten. Deze financiële instrumenten maakten het mogelijk met beperkte inbreng van eigen geld deel te nemen aan de aandelenhandel. Door onvoorzichtig gebruik van deze derivaten liepen sommige handelaren enorme risico’s. Het was dan ook slechts een kwestie van tijd voordat de eerste beurscrises losbarstten.